جدول حقوق

با رجوع به رساله حقوق امام سجاد علیه­‌السلام حقوق افراد مختلف را به کمک دانش­‌آموزان در برگه‌­ای به صورت جدول می‌نویسیم. ردیف‌­های این جدول حاوی اسم افرادی که در خانواده، مدرسه و … با آنها سر و کار داریم و ستون­‌های آن را به نام روزهای هفته در نظر می­‌گیریم. سپس آن را کپی گرفته و در اختیار دانش‌­آموزان قرار می­‌دهیم. با دانش‌آموزان قرار می‌­گذاریم هر روزی که هر یک از حقوق مشخص شده را به‌­جا آوردیم در ستون­ مربوط به همان روز علامت ­بزنیم. این جدول به ما کمک می­‌کند تا در طول هفته به حقوق افرادی که با آنها ارتباط داریم توجه داشته باشیم و آن را رعایت کنیم. برای نوشتن محتوای جدول از موارد زیر که از رساله حقوق امام سجاد علیه‌­السلام، استخراج شده است، می­‌توان کمک گرفت.

  • حق مادر: حمل و شیر دادن و نگه­داری و از خودگذشتگی پس قدرشناسش باش.
  • حق پدر: اگر او نبود، تو نیز نبودی. هرنیکی‌ای در تو هست، ریشه در پدرت دارد.
  • حق برادر: پشتیبانی، حائل شدن میان او و بدی‌­ها، در صورت فرمان‌برداری از خدا همراهی با او.
  • حق کسی که خیری به تو رسانده: قدردانی، سخنی نیکو بین مردم درباره او رواج دهی، خالصانه دعایش کنی، در صدد جبران باشی.
  • حق مؤذن: از برترین مددکاران تو در انجام وظیفه، نیک رفتاری است.
  • حق امام جماعت: او واسطه میان تو و خداست و از جانب تو سخن می‌گوید، پس او را بر این کار سپاس بگزار.
  • حق هم‌نشین: نرم‌خویی، انصاف، در سخن گفتن قصد فهماندن به او داشته باش. اگر او هم‌نشین تو شد، بدون اجازه او بلند نشو.
  • حق همسایه: نگاه­‌داری از مال در غیابش، مدد و یاری رساندن، عیب او را پیش کسی نگفتن، بخشش نادرستیِ او، سازگاری با او، با بزرگی با او رفتار کردن.
  • حق دوست: تا آنجا که می‌­توانی با او نیک برخورد کن، و حداقل از انصاف خارج نشو، در خوبی کردن پیشی بگیر، بر خودت لازم بدان او را پند دهی، بر ترک نافرمانی از خدا کمکش کن. بر او رحمت باش نه زحمت.
  • حق آشنا: کسی­ که با او نشست و برخاست داری. او را فریب نده. سنگ‌اندازی نکن. اگر به تو اعتماد کرد برایش تلاش کن.
  • حق کسی که علیه تو ادعایی دارد: اگر شکایتش درست است، دلیلش را نقض و بی‌اثر نکن. اگر ادعایش نادرست بود با او مدارا کن.
  • حق کسی که تو علیه او ادعا داری: با نرمی شکایت کن، زیرا برایش سخت است. مداراگونه‌­ترین حالت و واضح­‌ترین گفتار و نیکوترین روشِ بیان را انتخاب کن و مراقب باش او با درگیری و قیل و قال، تو را از دلیلت دور نسازد آن‌گونه که دلیلت از دست برود.
  • حق کسی که از او مشورت می­‌گیری: اگر به راهنمایی‌­اش بدگمان هستی، در مراجعه کردن اختیار با توست و چون نظر مناسب خواسته‌­ات داد با سپاسگزاری از او بپذیر و در پی جبران باش.
  • حق کسی که از تو مشورت می­‌گیرد: اگر تدبیر نیکویی یافتی در پند دادن به او تلاش کن و با نیک­‌خویی و نرمی بگو.
  • حق بزرگتر: احترام سنش، اگر فضیلتی دارد او را در آن زمینه جلو انداز. از او جلوتر قدم بر ندار. اگر با تو نابخردی کرد بر او شکیبا باش.
  • حق کوچکتر: محبت و آموزش و پرورش او، اغماض و نرم‌خویی، مدارا، عدم سربه‌سر گذاشتن، این ­کار به رشد او نزدیک‌تر است.
  • حق نیازمند: اگر می‌­توانی نیازش را برطرف کن. دعایش کن. بدگمانی به گدا مکر است، حتی اگر بدگمان بودی چیزی عطا کن که این کار تو از راسخ­‌ترین کارهاست.
  • حق کسی که تو را شاد کرده: نخست خدای را سپاس گزار، آن­گاه به اندازه شایستگی­‌اش با پاداش دادن از او قدردانی کن.
  • حق کسی که به او نیاز داری: اگر چیزی به تو بخشید سپاس گویی و گرنه گمان نیک داشته باشی.
  • حق کسی که با حرف یا عمل بدی کرده: اگر از عمد بوده، گذشت باعث نیک­‌خویی او می‌­شود و اگر غیرعمد بوده با او مهربانی کن.